|
ҳаммаси қўлга тутқазилмай туриб битим тузувчи икки томон тарқалиб кетса битим бутунлай бекор бўлади. Чунки «салаф қилиш» сўзи Росулуллоҳ с.а.в. бизга хитоб қилган араб тилида «кейинроқ оладиган бирон товар эвазига пулни олдиндан бериш» деган маънони билдиради. Демак кимки олдиндан бермаса ҳеч нарсани салаф савдо қилган бўлмайди. Балки у салаф савдо қилишни ваъда қилган бўлади, холос. Шунинг учун агар пулнинг ҳаммасини бермай, озроғини ёки кўпроғини берса, салам пулнинг ўша қўлга тутқазилган қисмида саҳиҳ бўлади, қўлга тутқазилмаган қисмида ботил бўлади. Демак харидор пулни сотувчининг қўлига тутқазиши салам дуруст бўлишининг бир шартидир. Энди сотиладиган молнинг савдо пайтида бор бўлиши шарт эмас. Чунки салам битими пайтида мол мавжуд бўлса ҳам, бўлмаса ҳам салам жоиз бўлади. Нарсаси бор кишига ҳам, йўқ кишига ҳам жоиз бўлаверади. Чунки Набий с.а.в. Мадинага келган пайтида одамлар меваларни бир йил, икки йилга салам савдо қилишар эди. Маълумки мева бу муддатда қолмайди. Росулуллоҳ с.а.в. уларни бир йил, икки йилга салам қилишдан қайтармадилар, аксинча буни маъқулла-дилар. Шунга асосан муҳлат деб ҳисобланадиган муайян муддатдан кейин қабул қилиб олинадиган товар пулини бериб қўйиш жоиздир. Бу товар мавжуд бўладими ёки йўқми, бунинг фарқи йўқ. Бироқ нархда ғабн фоҳиш (алдаш) бўлмаслиги шарт. Аксинча нарх товарни олиш пайтида эмас, савдо битими пайтида – худди муддат белгилаб қўйилгани каби – бозордаги нархга қараб бўлиши керак. Чунки салам ҳам байдир. Ғабн фоҳиш эса байнинг барчасида, жумладан салам байида ҳам ҳаромдир. Дарҳол қўлга тутқазиладиган товарни кейин берила-диган нархда ғабн фоҳиш билан сотишинг ҳаром бўлганидек, қўлга кейинчалик тутқазиладиган товарни дарҳол қўлга тутқазиладиган нархда ғабн фоҳиш билан сотишинг ҳам жоиз бўлмайди. Демак саламда ҳам алдаш ҳаромдир. Саламда алдаш юз берадиган бўлса унинг ҳукми байдаги алдаш ҳукми каби бўлади. Алданган одам ихтиёрлидир. Хоҳласа савдони бузади, хоҳласа олиб кетаверади. Товарнинг ҳақиқий нархи билан сотилган нарх ўртасидаги фарқни олишга унинг ҳаққи йўқ. Лекин бу ихтиёр икки шарт билан собит бўлади. Биринчиси: битим вақтида нархни билмай қолганлиги. Иккинчиси: ўта ошиқча ёки ўта камлик. Ғабн фоҳиш бўлгани ёки бўлмаганини савогарлар белгилайди. Улар алдаш бўлган деб ҳисобласалар ғабн бўлади, ҳисобламасалар ғабн бўлмайди.
369-бет
Бетлар: 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434